عقل و خرد از دیدگاه اسلام

اینکه بگوییم عقلانیت و خرد در دین مبین اسلام جایگاهی ندارد حرفی بدون مبنا و خود این سخن نشان دهنده بی خرد بودن گوینده سخن می باشد. حتی پس از اندکی تأمل و پژوهش در می یابیم که این دین نسبت به اندیشه و تفکر توجه ویژه ای دارد و به شدت با جهالت و نابخردی مخالفت می کند. به جهت طولانی نشدن این یادداشت به برخی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام نقل شده اشاره می کنیم:

امام علی (علیه السلام): العقلُ أقوی أساسٍ. (غرر الحکم، حدیث475 )

خرد، نیرومند ترین بنیان است.

امام علی (علیه السلام): کمالُ الإنسان العقلُ.(غرر الحکم، حدیث 7244)

کمال آدمی به اندازه خرد اوست.

امام علی (علیه السلام): لا جمالَ أزینُ من العقلِ.(الکافی 19/8)

هیچ زیبایی نیکوتر از خرد نیست.

امام علی (علیه السلام): قیمه کلِّ امرءٍ عقلُه. (غرر الحکم، حدیث6763)

ارزش هر انسانی خرد اوست.

امام صادق (علیه السلام): اصل الرجل عقلُه. (کشف الغمه، 370/2)

بنیاد انسان خرد اوست.

امام صادق (علیه السلام): دعامه الإنسان العقلُ (الکافی23/25/1)

پشتیبان انسان، خرد اوست.

پیامبر اکرم : لکل شیءٍ دعامه و دعامه المؤمن عقلُه (کنز الفوائد، 31/2)

هر چیزی پشتیبانی دارد و پشتیبان مؤمن خرد اوست.

اگر بخواهیم تمام آیات قرآن و روایاتی را که پیرامون موضوع عقلانیت و خرد بیان شده است را مطرح کنیم خورشید در فرداها طلوع خواهد کرد و ما می بایست همچنان کیبورد به دست واژه ها را به نگارش درآوریم.

تفاوت انسان با سایر حیوانات

تفاوت انسان با سایر حیوانات در خرد و عقلانیت اوست. بدین معنا که انسان می اندیشد سپس مسیر خود را انتخاب می کند. اما حیواناتی مانند اسب، الاغ و... اینگونه نیستند. به نظر شما اگر انسان از قدرت اندیشه و تفکر خود بهره ای نبرد آیا شایسته انسانیت است؟! آیا در این صورت باز هم تفاوتی با سایر حیوانات خواهد داشت؟! چه بخواهیم و چه نخواهیم اینگونه است که به هر میزان که از عقل و خرد خود استفاده کنیم به همان میزان از انسانیت بیشتری برخوردار خواهیم بود.

اجازه انتخاب ممنوع

خرد و عقلانیت ارزشمندترین گوهری است که آدمی در دست دارد. شاید اگر عقلانیت انسان را از او بگیریم دیگر نتوانیم هیچ هویتی برای او تعریف کنیم. زیباترین انسان ها بدون تردید خردمندترین آنها خواهند بود. با کوچکترین نگاهی که به اطرافمان بیندازیم متوجه خواهیم شد که شخصیت های بزرگ کسانی هستند که از قدرت اندیشه بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند. مراقب باشیم بعضی ها می خواهند با یادداشت ها، شبکه ها و کتاب های خود بشریت را به سمتی بکشانند که به این نتیجه برسد که عقل و خرد به چه دردی می خورد؟! آنها دلسوز من و شما نیستند بلکه می خواهند مدیریت ذهن ما را در دست بگیرند. به ظاهر با دین اسلام مقابله می کنند اما با واژه پیام هایی که به خورد مخاطب می دهند می خواهند ما را به گونه ای تربیت کنند که هر چه ایشان گفتند بدون چون و چرا بپذیریم.

شما پاسخ محکمی بدهید و بگویید حتی یک درصد در عقلانیت خود تردید ندارم. خودم می خواهم با تأمل و تفکر راهم را پیدا کنم.

حتی دین اسلام هیچگاه نمی گوید در «اصول دین» تقلید کنید. زیرا اصول دین تقلید بردار نیست. مسلمان حتما باید پیرامون اصول دین خود، تحقیق و پژوهش نماید.

ما می خواهیم آزادانه اندیشه کنیم و اعتقاداتمان را از روی دلیل و منطق انتخاب کنیم به هیچ کس اجازه نمی دهیم به جای ما انتخاب کند.

خجالت نکش

پیامبر اکرم: حیا و شرم دو نوع است: «حیایی که بر اساس عقل و عقلانیت هست و حیائی که بر اساس حماقته.» (اصول کافی، جلد 2، صفحه 106) مثلا گاهی انسان به خاطر خجالت از نزدیکان و خویشان خودش از راه صحیح دست میکشه. میدونه که داره راه درستی رو طی می کنه اما میبینه که نزدیکانش با یه چشم دیگه بهش نگاه می کنند. اما دوست عزیز تا دنیا دنیا بوده مسیر حق و باطل هم بوده. هیچ وقت اینطور نبوده که همه مردم یک جامعه رفتار خودشون رو، رفتار منطقی و صحیح انتخاب کنند. همیشه تو مسیر حق خجالت و طعنه بوده و هست. مگه تاریخ زمان پیامبر اکرم رو نخوندی؟! مگه به پیامبر هم توهین های زیادی نکردند؟! مگه از پیامبر شرمشون شد؟ اصلا مگه زندگی حضرت نوح رو نشنیدی؟ مگه شعر معروف رو فراموش کردی که «پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد» پس همیشه خوب و بد تو دنیا هست. یادت رفته موقعی که امام خمینی میخواست انقلاب کنه بعضی ها می گفتند انقلاب لازم نیست؟! دست بکشید از این کارها. یادت رفته که ترس تمام وجودشون رو گرفته بود؟ الآن هم خیلی ها مریضی واگیر همون شخصیت ها رو گرفتند. اما تو مسیر درست رو انتخاب کن. مطمئن باش اگه داری از نظام جمهوری اسلامی حمایت می کنی لازم نیست به کسی باج بدی چون داری تو مسیری قدم برمیداری که عقلانیت خودت تأییدش می کنه. پس خجالت نکش.